Η ΗΘΙΚΗ
Οι ηθικές κρίσεις ποικίλλουν ριζικά ανάλογα με την εποχή, τον πολιτισμό ή την κοινωνία στην οποία εντάσσεται κανείς. Έχουν έντονο υποκειμενικό στοιχείο, π.χ. ο άγραφος νόμος, η συνείδησή μας ή οι απόψεις των αναρχικών. Υπάρχει όμως και η αντικειμενική πλευρά, όπως αποτυπώνεται στο γραπτό νόμο και την εφαρμογή του από τους νομοταγείς πολίτες. Ωστόσο, οι βασικές αρχές δεν αποκλίνουν ριζικά και αποσκοπούν στην ωφέλεια του συνόλου. Η ηθική ενδιαφέρεται κυρίως για το τι θα έπρεπε να συμβεί μακροπρόθεσμα.
Το λογοτεχνικό έργο του Β. Ουγκώ, «οι Άθλιοι» μας δίνει με τον καλύτερο τρόπο τον προβληματισμό για το κριτήριο της ηθικής, μέσα από το παράδειγμα του φτωχού Γ. Αγιάννη και του αστυνομικού Ιαβέρη
Συχνά αναφερόμαστε σε έννοιες που έχουν ηθικό περιεχόμενο (καθήκοντα, υποχρεώσεις, αξίες, δικαιώματα κλπ). Το μεγάλο ερώτημα παραμένει αναπάντητο: ποιο είναι τελικά το κριτήριο της ηθικής;
ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΠΕΡΙ ΗΘΙΚΗΣ
· Ωφελιμισμός Σκοπός των πράξεών μας πρέπει να είναι η μεγαλύτερη κατά το δυνατόν ωφέλεια για το μεγαλύτερο κατά το δυνατόν αριθμό ατόμων. Ωστόσο, δεν είναι σαφές, πώς θα μετρήσουμε αυτή την ωφέλεια, αλλά και πώς θα την εκτιμήσουμε. Εξάλλου, η αποτίμηση των πράξεων με βάση τις συνέπειες των πράξεων μπορεί να οδηγήσει στην επικίνδυνη αρχή «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».
· Κατηγορική προσταγή (Καντ) Είναι τα χαρακτηριστικά του τρόπου που σκεπτόμαστε. Το θετικό είναι η αυτοδέσμευση, ενώ στα αρνητικά εντάσσονται η ακαμψία, τα αρνητικά καθήκοντα πχ ψευδολογία.
· Μέση οδός Ηθικός είναι εκείνος που μπορεί κάθε φορά να κρίνει τι του επιτάσσει η έννοια του δικαίου, της εντιμότητας ή της γενναιοδωρίας και να αντιμετωπίζει με ορθό τρόπο διλήμματα. Αυτές οι ιδιότητες αποκαλούνται ηθικές αρετές. Η έμφαση στο χαρακτήρα του δρώντος προσώπου και η προτεραιότητα σε συγκεκριμένες αρετές υποδεικνύουν ένα λειτουργικότερο κριτήριο ηθικής ορθότητας. Τα χαρακτηριστικά της ηθικής είναι η αμεροληψία, η δικαιοσύνη, η ωφέλεια του συνόλου, η ελευθερία και ο σεβασμός στα ατομικά δικαιώματα.
· Σήμερα Τα κριτήρια ηθικής ορθότητας γίνονται δεκτά από επαρκώς πληροφορημένα ορθολογικά άτομα που συνειδητοποιούν τη σημασία μιας ηθικής ζωής. Αυτό αποτελεί και ένα ρυθμιστικό ιδεώδες που έχει αρχίσει να πραγματώνεται στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης. Στη σύγχρονη εποχή εμφανίζονται διάφορες μορφές ηθικής (βιοηθική, περιβάλλοντος, επιχειρήσεων) παράλληλα με προβληματισμούς για θέματα όπως η ευθανασία, η θανατική ποινή κ.ά. Για τα ζητήματα αυτά δεν είναι εύκολη η απάντηση και εξαρτάται από υποκειμενικές κοσμοθεωρίες
· Ως προς το αν είμαστε υπεύθυνοι των πράξεών μας υπάρχουν δύο θεωρίες. 1. Ο ντετερμινισμός που θεωρεί τον άνθρωπο δέσμιο της βιολογικής και κοινωνικής του ταυτότητας και ο αντίθετός του ιντετερμινισμός
ΗΘΙΚΗ & ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Με την πάροδο του χρόνου οι άνθρωποι προκειμένου να συμβιώσουν διαμόρφωσαν σταθερές δομές (κοινωνικές ομάδες, θεσμοί και ιδεολογία). Το Δίκαιο είναι ο σημαντικότερος θεσμός και αναφέρεται στο σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν υποχρεωτικά τις σχέσεις των μελών μιας οργανωμένης κοινωνίας. Έτσι επιτυγχάνεται η μετάβαση από το υποκειμενικό στο αντικειμενικό.
Στον ευρωπαικό πολιτισμό ο σχετικός προβληματισμός ανάγεται στην ελληνική αρχαιότητα («κοινωνικό ζώον», δημοκρατία). Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, στόχος ήταν η συγκρότηση μιας χριστιανικής πολιτείας. Στους νεώτερους χρόνους ο πολιτικός προβληματισμός έχει διαφοροποιηθεί.
Συχνά, η φιλοσοφία προβάλλει ιδανικά πρότυπα «ουτοπίες»
· «Πολιτεία» του Πλάτωνα (αποτυχημένες προσπάθειες εφαρμογής)
· Θεωρίες αναρχικών (Μπακούνιν)
Ωστόσο, τα ουτοπικά οράματα θα μπορούσαν να αποβούν επικίνδυνα και καταστροφικά, όπως στην περίπτωση της Χιτλερικής Γερμανιας. Είναι προφανές ότι όλα εξαρτώνται από την προσωπικότητα του ηγέτη που τα χειρίζεται
Δημοκρατικές αξίες στη θεωρία και την πράξη θεμελιώδεις αξίες ενός δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η ελευθερία και η ισότητα, αξίες φαινιμενικά ασύμβατες που θα μπορούσαν ίσως να συμφιλιωθούν. Το ζήτημα παραμένει ανοικτό.
· ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ Στο πολίτευμα αυτό η ελευθερία γίνεται αντιληπτή ως απουσία εμποδίων δράσης και η ισότητα ως μη παρέμβαση στη ζωή των άλλων
· ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Στο πολίτευμα αυτό η ελευθερία γίνεται αντιληπτή ως εξασφάλιση μέσων για αυτονομία στην καθημερινότητα, ενώ η ισότητα αποτελεί καθήκον για τον καθένα στην ικανοποίηση των αναγκών των άλλων και στην ανάδειξη των ικανοτήτων τους.
Με την παγκοσμιοποίηση διευκολύνθηκε η επικοινωνία, αλλά όχι και οι σχέσεις των ανθρώπων. Η πρακτική φιλοσοφία έχει σαφή κοσμοπολίτικη διάσταση. Η ρεαλιστική ουτοπία (Τζον Ρολς), η οικουμενική ειρηνική τάξη πραγμάτων που δεν θα βασίζεται σε μια υπερδύναμη εκτιμάται από πολλούς ως αφελής ευσεβής πόθος.
Μιλώντας για το καλό και το κακό....
· Πώς αξιολογούμε κάτι ως καλό ή κακό; (θρησκευτικές μας πεποιθήσεις, οικογενειακές αρχές, κοινωνικές αξίες, πολιτική μας τοποθέτηση, τι κάνει καλό στους περισσότερους ["κατηγορική προσταγή "του Καντ], τι κάνει καλό σε μένα [προσοχή: η λέξη ωφελιμισμός σημαίνει το προηγούμενο και μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνα συμπεράσματα], τι "δείχνει" ο φυσικός νόμος, τι λέει η κοινή λογική [η περίπτωση του Καντ έχει ενδιαφέρον. Μιλάει για ΑΥΤΟΔΈΣΜΕΥΣΗ ορθολογικών ατόμων], τι μας συμφέρει στη συγκεκριμένη περίσταση, τι μας συμφέρει μακροπρόθεσμα)
· Πέρα από την αξιολόγηση οι άνθρωποι συνήθως πράττουν αυτό που τους συμφέρει. Σχολιάστε [τελικά τι επικρατεί όταν βρισκόμαστε μπροστά στο δίλημμα;]
· Έχετε αναρωτηθεί ποτέ, γιατί η έννοια της αρετής διερευνήθηκε τόσο πολύ στην Αρχαία Ελλάδα; Δικαιώματα - Υποχρεώσεις [Κατά τον Αριστοτέλη, ενδείκνυται η μεσότητα, που προκύπτει από τη φρόνηση. Αποτέλεσμα, η ευδαιμονία. #Τι σχέση έχουν αυτά με τις αξίες του 21ου αι.; Ο ίδιος ο Αριστοτέλης τα θεωρούσε απρόσιτα για τις γυναίκες και τους δούλους.] ή Ποιες είναι οι βασικότερες ηθικές αξίες που είναι απαραίτητες για την αρμονική συμβίωση των μελών μιας ανθρώπινης κοινωνίας;
· Γιατί να είναι κανείς ηθικός; Οι απαντήσεις ποικίλλουν ανάλογα με την εποχή και τον πολιτισμό της. [Πλάτωνας, Ντοστογιέφσκι, Νίτσε. Σήμερα: Η σύγκλιση των βασικών ηθικών πεποιθήσεων των επαρκώς πληροφορημένων και συνειδητοποιημένων ατόμων, αποτελεί για τις ανθρώπινες κοινωνίες ρυθμιστικό ιδεώδες, το οποίο έχει αρχίσει να πραγματώνεται στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης. Συνοχή τω ανθρώπινων κοινωνιών.]
· "Αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν" (ελαφρά ιδιοτέλεια)
· Είμαστε υπεύθυνοι για τις πράξεις μας; (ντετερμινισμός - ιντετερμινισμός)
· Από τη συζήτησή μας μήπως καταλήξατε σε κάποιο συμπέρασμα για το καλό και το κακό;
· Κάποιοι προβληματισμοί και σκέψεις για όλα αυτά........
